Upadłość konsumencka w Polsce, jako instytucja prawna, ma na celu umożliwienie osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej uregulowanie trudnej sytuacji finansowej. Jest to narzędzie, które pozwala na oddłużenie dłużnika, który znalazł się w sytuacji niewypłacalności, poprzez postępowanie sądowe. Główne zasady i procedury związane z upadłością konsumencką regulowane są przez przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe, z późniejszymi zmianami. Celem niniejszego tekstu jest szczegółowe omówienie zasad upadłości konsumenckiej w polskim systemie prawnym, z uwzględnieniem zmian, jakie nastąpiły w ostatnich latach, oraz praktycznych aspektów tego postępowania.
Definicja upadłości konsumenckiej
Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe mające na celu oddłużenie osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej, i jest niewypłacalna. Zgodnie z polskim prawem, niewypłacalność to stan, w którym dłużnik nie jest w stanie regulować swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Upadłość konsumencka umożliwia umorzenie części lub całości długów, jednak warunkiem jest spełnienie określonych wymogów proceduralnych i formalnych.
Postępowanie upadłościowe ma na celu zarówno zaspokojenie wierzycieli, jak i umożliwienie dłużnikowi nowego startu. Jest to rozwiązanie dla osób, które z różnych przyczyn, takich jak utrata pracy, problemy zdrowotne czy nadmierne zadłużenie, nie są w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań.
Zmiany w prawie – liberalizacja przepisów
W polskim systemie prawnym instytucja upadłości konsumenckiej pojawiła się w 2009 roku, jednak początkowe przepisy były restrykcyjne i wymagały od dłużników spełnienia wielu formalnych warunków, co ograniczało dostęp do tej formy oddłużenia. W 2014 roku doszło do liberalizacji przepisów, co znacznie ułatwiło ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Kolejne zmiany nastąpiły w 2020 roku, kiedy to uchwalono nowelizację Prawa upadłościowego, która jeszcze bardziej uprościła procedurę oraz wprowadziła możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej nawet w przypadku zawinionego doprowadzenia do niewypłacalności.
Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Podstawową przesłanką ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest stan niewypłacalności dłużnika, czyli sytuacja, w której osoba fizyczna nie jest w stanie regulować swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Zgodnie z przepisami, dłużnik musi znajdować się w takim stanie co najmniej przez 3 miesiące.
Ważnym elementem postępowania upadłościowego jest to, że sąd nie ocenia już tak surowo przyczyn powstania niewypłacalności. Oznacza to, że osoba, która doprowadziła do swojej niewypłacalności umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa, również może ogłosić upadłość. Sąd może jednak, w przypadku zawinionego doprowadzenia do niewypłacalności, ustalić dłuższy plan spłaty wierzycieli.
Procedura ogłoszenia upadłości konsumenckiej
1. Złożenie wniosku do sądu – Postępowanie upadłościowe wszczynane jest na wniosek dłużnika. Wniosek ten składa się do sądu rejonowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika. Wniosek taki składany jest w formie elektronicznej, za pośrednictwem portalu Krajowego Rejestru Zadłużonych.
2. Rozpatrzenie wniosku przez sąd – Sąd, po złożeniu wniosku, bada, czy zostały spełnione przesłanki do ogłoszenia upadłości. W praktyce, jeśli wniosek jest kompletny, a dłużnik jest niewypłacalny, sąd ogłasza upadłość konsumencką. W tym momencie majątek dłużnika staje się „masą upadłości”, która jest zarządzana przez syndyka.
3. Postępowanie upadłościowe – Po ogłoszeniu upadłości sąd powołuje syndyka, który zarządza majątkiem dłużnika, sprzedaje jego składniki i zaspokaja wierzycieli. Syndyk prowadzi również spis majątku oraz listę wierzytelności. Dłużnik traci prawo zarządzania swoim majątkiem, a dochody i mienie są przeznaczane na spłatę wierzycieli.
4. Plan spłaty wierzycieli – Sąd, po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego, może ustalić plan spłaty wierzycieli. Plan ten jest sporządzany na podstawie możliwości finansowych dłużnika i trwa zazwyczaj od 3 do 7 lat. W trakcie tego okresu dłużnik musi przeznaczać określoną część swoich dochodów na spłatę długów.
5. Umorzenie zobowiązań – Po wykonaniu planu spłaty wierzycieli sąd może umorzyć pozostałe niespłacone zobowiązania. W niektórych przypadkach, gdy dłużnik nie ma możliwości spłaty wierzycieli, sąd może zdecydować o umorzeniu długów bez ustalania planu spłaty.
Konsekwencje ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej niesie za sobą szereg konsekwencji zarówno dla dłużnika, jak i wierzycieli. Po stronie dłużnika upadłość oznacza utratę kontroli nad swoim majątkiem, który przechodzi pod zarząd syndyka. Syndyk ma prawo do sprzedaży mienia dłużnika, a uzyskane w ten sposób środki przeznacza na spłatę wierzycieli.
Z perspektywy wierzycieli upadłość konsumencka oznacza ograniczenie możliwości pełnego zaspokojenia ich roszczeń. Postępowanie upadłościowe prowadzi do umorzenia części zobowiązań, co może oznaczać, że wierzyciele odzyskają tylko część swojego długu, a w niektórych przypadkach nie odzyskają nic.
Upadłość a mieszkanie dłużnika
Jednym z kluczowych aspektów postępowania upadłościowego jest sytuacja mieszkaniowa dłużnika. Zgodnie z przepisami, mieszkanie lub dom dłużnika stanowi część masy upadłości i może zostać sprzedane przez syndyka. Jednakże prawo przewiduje pewne środki ochrony dłużnika. Jeśli sprzedaż mieszkania jest konieczna, sąd może przyznać dłużnikowi kwotę równą przeciętnemu czynszowi najmu za okres do 24 miesięcy, aby umożliwić mu znalezienie nowego miejsca zamieszkania.
Ograniczenia i wyłączenia
Nie wszystkie zobowiązania mogą zostać umorzone w wyniku ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Do długów, które nie podlegają umorzeniu, należą m.in. alimenty, zobowiązania wynikające z kar pieniężnych orzeczonych przez sąd, a także długi wynikające z popełnienia przestępstw. Dłużnik, który posiada takie zobowiązania, będzie musiał je spłacać pomimo ogłoszenia upadłości.
Zakończenie postępowania upadłościowego
Postępowanie upadłościowe kończy się, gdy dłużnik wykona plan spłaty wierzycieli lub sąd zdecyduje o umorzeniu zobowiązań bez planu spłaty. Umorzenie zobowiązań oznacza, że dłużnik jest wolny od długów objętych postępowaniem upadłościowym i może rozpocząć nowy etap życia bez obciążeń finansowych.
Podsumowanie
Upadłość konsumencka w polskim prawie jest instytucją mającą na celu pomoc osobom fizycznym, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej i nie są w stanie spłacić swoich zobowiązań. Dzięki liberalizacji przepisów w ostatnich latach procedura ta stała się bardziej dostępna i łatwiejsza do przeprowadzenia. Jednakże postępowanie to wiąże się z wieloma konsekwencjami, w tym z utratą majątku oraz koniecznością wykonania planu spłaty wierzycieli. Dla wielu osób upadłość konsumencka jest jednak szansą na nowy start i wyjście z trudnej sytuacji zadłużenia.
Autorem wpisu jest adwokat Marek Jaroch, informację o jego kancelarii znajdziecie Państwo w zakładce adwokat Białystok.