Dowody w postępowaniu cywilnym – przewodnik dla stron procesu

W polskim systemie prawnym dowody odgrywają kluczową rolę w postępowaniu cywilnym, którego celem jest rozstrzygnięcie sporów między stronami. Sąd cywilny, będący organem rozstrzygającym te konflikty, bazuje na dowodach przedstawionych przez strony, aby ustalić fakty i wydać sprawiedliwy wyrok. W tym artykule omówimy, czym są dowody w postępowaniu cywilnym, jakie zasady nimi rządzą oraz jakie rodzaje dowodów mogą być używane.

Definicja dowodu w postępowaniu cywilnym

Dowody w postępowaniu cywilnym to wszelkie informacje, które mogą pomóc sądowi w ustaleniu stanu faktycznego sprawy. Mogą to być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, a także inne środki, które sąd uzna za przydatne. Dowody mają na celu potwierdzenie twierdzeń stron dotyczących faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Strona, która powołuje się na dany fakt, musi przedstawić dowód na jego poparcie, zgodnie z zasadą „onus probandi” – ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi.

Zasady dowodzenia w postępowaniu cywilnym

Postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych rządzi się kilkoma fundamentalnymi zasadami, które regulują sposób zbierania, przedstawiania i oceny dowodów.

1. Zasada swobodnej oceny dowodów  

Sąd ma swobodę w ocenie dowodów, co oznacza, że nie jest związany żadnymi sztywnymi regułami dotyczącymi wartości poszczególnych dowodów. Sędzia może ocenić dowody na podstawie swojego doświadczenia życiowego, logiki i zasad racjonalnego myślenia. Oznacza to, że dowody nie mają z góry przypisanej wagi – wszystko zależy od konkretnego kontekstu sprawy.

2. Zasada kontradyktoryjności

Postępowanie cywilne jest zasadniczo procesem kontradyktoryjnym, co oznacza, że strony są odpowiedzialne za przedstawienie dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Sąd nie powinien działać z urzędu, lecz bazować na dowodach przedstawionych przez strony. Każda strona ma prawo zarówno przedstawić swoje dowody, jak i kwestionować dowody przeciwnika.

3. Zasada koncentracji dowodów

Strony są zobowiązane do przedstawienia wszystkich dowodów na wczesnym etapie postępowania. Zasada ta ma na celu zapobieganie przedłużaniu procesu poprzez wprowadzanie nowych dowodów na późniejszych etapach. Wyjątkowo sąd może dopuścić nowe dowody w późniejszym terminie, jeśli strona nie mogła ich przedstawić wcześniej z przyczyn niezależnych.

Rodzaje dowodów w postępowaniu cywilnym

Dowody w postępowaniu cywilnym mogą przybierać różne formy. Oto najczęściej spotykane rodzaje dowodów:

1. Dowód z dokumentów

Jednym z najważniejszych dowodów w postępowaniu cywilnym są dokumenty, które mogą mieć formę pisemną, elektroniczną, a nawet graficzną (np. zdjęcia, schematy). Dokumenty mogą być prywatne lub urzędowe.

– Dokumenty urzędowe są to dokumenty sporządzone przez organy publiczne i mają szczególną moc dowodową. Na przykład wyciągi z rejestru gruntów czy wyroki sądowe są uznawane za prawdziwe, dopóki nie zostanie wykazane ich nieprawdziwość.

– Dokumenty prywatne mają mniejszą wagę dowodową niż dokumenty urzędowe, ale wciąż mogą być kluczowe w sprawie. Należy jednak pamiętać, że dokument prywatny sam w sobie nie jest dowodem na prawdziwość jego treści – musi być poddany ocenie sądu.

2. Zeznania świadków

Świadkowie to osoby, które mają bezpośrednią wiedzę na temat okoliczności istotnych dla sprawy. Ich zeznania mogą być kluczowym elementem postępowania dowodowego. Świadkowie są zobowiązani mówić prawdę, a fałszywe zeznania mogą prowadzić do odpowiedzialności karnej.

Sąd przesłuchuje świadków na rozprawie, zadając im pytania dotyczące faktów, o które strony sporu się spierają. Strony również mają prawo zadawać pytania świadkom w celu uzyskania dodatkowych informacji lub podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchanie świadków może odbywać się również na piśmie, po uprzednim zebraniu listy pytań od stron postępowania. 

3. Dowód z opinii biegłych

W sprawach wymagających specjalistycznej wiedzy sąd może powołać biegłych, którzy sporządzają opinię na temat zagadnień technicznych, medycznych, finansowych czy innych dziedzin nauki. Biegli są często kluczowymi uczestnikami postępowania dowodowego w skomplikowanych sprawach, gdzie potrzebna jest ekspertyza, której sąd nie posiada.

Opinia biegłego nie jest jednak wiążąca dla sądu – sąd może ocenić ją krytycznie, a nawet ją odrzucić, jeśli uzna ją za niewiarygodną.

4. Dowód z przesłuchania stron

Przesłuchanie stron jest dowodem, który sąd może przeprowadzić, aby wyjaśnić pewne okoliczności sprawy, zwłaszcza gdy inne dowody są niewystarczające. Strony mogą być przesłuchiwane osobiście, a ich zeznania, podobnie jak w przypadku świadków, są oceniane przez sąd pod kątem wiarygodności.

5. Dowód z oględzin

Dowód z oględzin polega na bezpośrednim zbadaniu przez sąd rzeczy, miejsc, osób lub dokumentów. Jest to przydatne w sytuacjach, gdy konieczne jest osobiste zbadanie dowodów rzeczowych. Na przykład w sprawach o wady budowlane sąd może zdecydować się na oględziny miejsca, aby naocznie stwierdzić stan faktyczny.

6. Inne środki dowodowe

W polskim prawie cywilnym istnieje możliwość przeprowadzenia także innych dowodów, jeśli są one przydatne do rozstrzygnięcia sprawy. Mogą to być np. nagrania dźwiękowe, filmy, wiadomości tekstowe, e-maile, posty w mediach społecznościowych czy inne dane cyfrowe.

Ciężar dowodu

Jak wspomniano wcześniej, zasada ciężaru dowodu oznacza, że strona powołująca się na określony fakt musi go udowodnić. Oznacza to, że to powód musi przedstawić dowody na poparcie swojego roszczenia, a pozwany – dowody na obronę przed tym roszczeniem.

Jeśli strona nie jest w stanie przedstawić dowodów na poparcie swojego twierdzenia, sąd może orzec na jej niekorzyść. Dlatego tak ważne jest, aby strony starannie przygotowywały swoje dowody przed rozpoczęciem postępowania sądowego.

Wniosek o dopuszczenie dowodów

Aby dowód został włączony do postępowania, strona musi złożyć odpowiedni wniosek dowodowy. Wniosek ten powinien wskazywać, jaki dowód strona chce przedstawić, a także dlaczego uważa go za istotny dla sprawy. Na przykład, wniosek o przesłuchanie świadka powinien zawierać informację, jakie fakty mają być potwierdzone przez świadka.

Zakończenie

Dowody stanowią fundament postępowania cywilnego, a umiejętność ich skutecznego wykorzystania jest kluczowa dla uzyskania korzystnego wyroku. Strony muszą dokładnie przestrzegać zasad dowodowych, przedstawiać swoje dowody w odpowiednim czasie i starannie argumentować, dlaczego są one istotne dla sprawy. Swobodna ocena dowodów przez sąd sprawia, że każdy dowód musi być starannie przygotowany i zaprezentowany, aby mógł wpłynąć na końcowy wynik sprawy.

Autorem wpisu jest adwokat Marek Jaroch, informację o jego kancelarii znajdziecie Państwo w zakładce adwokat Białystok.