Prawo konsumenta do odstąpienia od umowy jest jednym z najważniejszych instrumentów ochrony konsumentów w polskim prawie. Zostało ono uregulowane w Ustawie z dnia 30 maja 2014 roku o prawach konsumenta, która wdraża postanowienia unijnych dyrektyw dotyczących ochrony konsumentów. Wprowadzenie tej ustawy było krokiem milowym w zakresie ochrony konsumentów, ponieważ dało im szerokie możliwości odstąpienia od umów zawieranych na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa. W niniejszym artykule omówione zostaną podstawowe zasady i warunki dotyczące prawa do odstąpienia od umowy na podstawie tej ustawy.
Zakres stosowania ustawy
Ustawa o prawach konsumenta z 2014 roku ma zastosowanie przede wszystkim do umów zawieranych na odległość oraz umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. Umowy zawierane na odległość obejmują transakcje realizowane za pośrednictwem Internetu, telefonu, czy innych środków komunikacji elektronicznej, natomiast umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa dotyczą sprzedaży, która odbywa się np. w domu konsumenta, na pokazach, targach czy innych wydarzeniach organizowanych przez przedsiębiorców poza ich stałym miejscem prowadzenia działalności.
Zgodnie z przepisami ustawy, prawo do odstąpienia od umowy przysługuje wyłącznie konsumentom, czyli osobom fizycznym, które nabywają towary lub usługi na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą lub zawodową. Przepisy te nie dotyczą więc przedsiębiorców, którzy kupują towary czy usługi w związku z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej.
Prawo do odstąpienia od umowy
Jednym z najważniejszych uprawnień konsumenta wynikających z ustawy jest możliwość odstąpienia od umowy bez podawania przyczyny. Prawo to ma zastosowanie zarówno do umów sprzedaży towarów, jak i świadczenia usług. Konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może odstąpić od niej w terminie 14 dni kalendarzowych, licząc od dnia objęcia towaru w posiadanie (w przypadku zakupu towaru) lub od dnia zawarcia umowy (w przypadku świadczenia usług).
Jeżeli przedsiębiorca nie poinformuje konsumenta o prawie do odstąpienia od umowy, termin ten zostaje przedłużony o 12 miesięcy. Jest to mechanizm mający na celu ochronę konsumentów przed nadużyciami ze strony przedsiębiorców, którzy mogą próbować ukryć możliwość odstąpienia od umowy.
Forma odstąpienia od umowy
Aby odstąpienie od umowy było skuteczne, konsument musi złożyć przedsiębiorcy stosowne oświadczenie. Ustawa nie narzuca formy, w jakiej oświadczenie to powinno zostać złożone – może to być zarówno pismo wysłane pocztą tradycyjną, jak i wiadomość e-mail czy inna forma komunikacji elektronicznej. Istotne jest jednak, aby oświadczenie zostało złożone w terminie 14 dni.
Przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta o możliwości odstąpienia od umowy, dostarczając mu wzór formularza odstąpienia. Konsument nie jest jednak zobowiązany do korzystania z tego formularza – może odstąpić od umowy w dowolnej formie, o ile jasno wyrazi swoją wolę odstąpienia.
Skutki odstąpienia od umowy
Odstąpienie od umowy powoduje, że umowa traktowana jest jako niezawarta, a strony są zobowiązane do zwrotu wzajemnych świadczeń. W praktyce oznacza to, że konsument musi zwrócić zakupiony towar, a przedsiębiorca musi zwrócić konsumentowi wszystkie otrzymane od niego płatności, w tym koszty dostawy (z wyjątkiem dodatkowych kosztów wynikających z wyboru przez konsumenta innego sposobu dostawy niż najtańszy zwykły sposób oferowany przez przedsiębiorcę).
Zwrot płatności przez przedsiębiorcę powinien nastąpić niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy. Przedsiębiorca ma prawo wstrzymać się z dokonaniem zwrotu płatności do chwili otrzymania towaru z powrotem lub dostarczenia przez konsumenta dowodu jego odesłania, w zależności od tego, które zdarzenie nastąpi wcześniej.
Obowiązki konsumenta związane z odstąpieniem od umowy
Po odstąpieniu od umowy konsument ma obowiązek zwrócić towar przedsiębiorcy. Zgodnie z ustawą, konsument powinien to uczynić niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od dnia, w którym odstąpił od umowy. Konsument ponosi bezpośrednie koszty zwrotu towaru, chyba że przedsiębiorca zobowiązał się do ich pokrycia lub nie poinformował konsumenta o konieczności ich poniesienia.
Konsument ponosi odpowiedzialność za zmniejszenie wartości towaru wynikające z korzystania z niego w sposób wykraczający poza to, co jest konieczne do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towaru. W praktyce oznacza to, że konsument ma prawo otworzyć opakowanie i sprawdzić, czy produkt działa prawidłowo, ale nie może go używać w sposób, który znacząco obniży jego wartość.
Wyjątki od prawa odstąpienia od umowy
Chociaż prawo do odstąpienia od umowy jest jednym z fundamentów ochrony konsumentów, ustawa przewiduje pewne wyjątki od tego prawa. Konsument nie może odstąpić od umowy w następujących przypadkach:
– Umowa dotyczy świadczenia usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po spełnieniu świadczenia utraci prawo odstąpienia.
– Towar został wyprodukowany według specyfikacji konsumenta lub służy zaspokojeniu jego indywidualnych potrzeb (np. meble na zamówienie).
– Towar jest łatwo psujący się lub ma krótki termin przydatności do użycia.
– Towar został dostarczony w zapieczętowanym opakowaniu, które po otwarciu nie może być zwrócone ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych (np. kosmetyki, bielizna).
– Umowa dotyczy dostarczania treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeśli wykonanie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy.
Informowanie konsumentów o prawie odstąpienia
Jednym z podstawowych obowiązków przedsiębiorcy jest rzetelne informowanie konsumentów o ich prawach, w tym o prawie do odstąpienia od umowy. Ustawa nakłada na przedsiębiorców obowiązek dostarczenia konsumentowi informacji na temat warunków, terminu oraz sposobu wykonania prawa do odstąpienia od umowy. Informacje te powinny być jasne, zrozumiałe i dostarczone konsumentowi przed zawarciem umowy.
Jeżeli przedsiębiorca nie dopełni tego obowiązku informacyjnego, termin na odstąpienie od umowy zostaje przedłużony, co stanowi dla konsumenta dodatkową formę ochrony.
Wnioski i znaczenie ustawy z 2014 roku
Prawo do odstąpienia od umowy, zagwarantowane w ustawie o prawach konsumenta z 2014 roku, jest jednym z kluczowych narzędzi ochrony interesów konsumentów w Polsce. Dzięki możliwości odstąpienia od umowy, konsument zyskuje czas na dokładne przemyślenie swojego zakupu, a także zabezpieczenie przed nieuczciwymi praktykami handlowymi. Regulacje te sprzyjają rozwijającemu się rynkowi e-commerce, ponieważ zwiększają zaufanie konsumentów do zakupów na odległość.
Ustawa ta, będąca wynikiem implementacji unijnych dyrektyw, ujednoliciła przepisy dotyczące ochrony konsumentów, zapewniając im wysoki poziom bezpieczeństwa i transparentności w relacjach z przedsiębiorcami. Dzięki temu polscy konsumenci mogą korzystać z takich samych uprawnień jak obywatele innych krajów Unii Europejskiej, co ma szczególne znaczenie w dobie globalizacji handlu.
Autorem wpisu jest adwokat Marek Jaroch, informację o jego kancelarii znajdziecie Państwo w zakładce adwokat Białystok.