Rozliczanie nakładów przy podziale majątku wspólnego

Zagadnienia związane z małżeńskim ustrojem majątkowym oraz wzajemnymi rozliczeniami między małżonkami w trakcie trwania małżeństwa oraz po jego zakończeniu są istotnym elementem prawa rodzinnego. Kwestia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka oraz z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny, reguluje artykuł 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiO). Przepis ten stanowi o zasadach rozliczeń takich nakładów, zarówno w kontekście trwania wspólności majątkowej, jak i jej ustania. Nakłady te mają duże znaczenie przy rozliczeniach w przypadku rozwodu, separacji lub innych sytuacjach, kiedy małżeństwo ulega rozwiązaniu. Celem tego tekstu jest omówienie zasad i praktyki związanej z art. 45 KRiO w kontekście nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka oraz odwrotnie.

Ustrój majątkowy małżonków

Podstawowym ustrojem majątkowym, jaki obowiązuje w Polsce, jest wspólność ustawowa. Oznacza to, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami wspólność majątkowa, chyba że zawrą oni umowę majątkową małżeńską (intercyzę), która ustala inny ustrój majątkowy, np. rozdzielność majątkową. Wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa, a także te, które małżonek otrzymał w drodze dziedziczenia, zapisu, darowizny, stanowią natomiast jego majątek osobisty.

W praktyce dochodzi jednak do sytuacji, w których małżonkowie dokonują nakładów z jednego majątku na drugi, tj. z majątku wspólnego na majątek osobisty lub z majątku osobistego na wspólny. Te nakłady mogą przybrać różne formy, np. remont nieruchomości, którą jeden z małżonków posiadał jeszcze przed zawarciem małżeństwa, z majątku wspólnego, lub też sfinansowanie zakupu wspólnego samochodu z osobistych oszczędności jednego z małżonków.

Nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka

Zgodnie z art. 45 § 1 KRiO, każdy z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej może żądać zwrotu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego małżonka. Przykładem takiej sytuacji może być inwestowanie w nieruchomość, która była własnością jednego z małżonków przed zawarciem małżeństwa, np. remont czy modernizacja tej nieruchomości z majątku wspólnego. Inną sytuacją może być przeznaczenie środków z majątku wspólnego na spłatę kredytu hipotecznego zaciągniętego na nieruchomość będącą własnością jednego z małżonków przed małżeństwem.

Przy rozliczaniu nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty, należy uwzględniać, że rozliczenie takie następuje dopiero po ustaniu wspólności majątkowej, np. w wyniku rozwodu. 

Przykładami nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty mogą być np. inwestycje w nieruchomość osobistą jednego z małżonków, jak remont domu, budowa dodatkowego budynku na działce stanowiącej jego majątek osobisty lub zakup sprzętu AGD do takiej nieruchomości. Nakłady te, jeśli zostały poczynione z majątku wspólnego, mogą być zwrócone po ustaniu wspólności majątkowej.

Nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny

Odwrotna sytuacja, czyli nakłady z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny, również znajduje uregulowanie w art. 45 § 1 KRiO. Małżonek, który z majątku osobistego poczynił nakłady na majątek wspólny, może żądać ich zwrotu po ustaniu wspólności majątkowej. 

Przykładem takiej sytuacji może być zakup wspólnego mieszkania za pieniądze pochodzące z darowizny otrzymanej przez jednego z małżonków (które zgodnie z art. 33 KRiO stanowi majątek osobisty). Innym przykładem może być sytuacja, gdy jeden z małżonków dziedziczy znaczną kwotę pieniędzy, którą następnie przeznacza na spłatę kredytu hipotecznego zaciągniętego na zakup wspólnego mieszkania lub domu.

Co istotne, małżonek, który domaga się zwrotu nakładów, musi udowodnić, że takie nakłady zostały faktycznie poczynione. W praktyce oznacza to konieczność przedłożenia odpowiednich dowodów, takich jak umowy, rachunki, faktury czy inne dokumenty potwierdzające dokonywanie płatności z majątku osobistego.

Wyłączenia i szczególne przypadki

Nie wszystkie nakłady podlegają rozliczeniu. Art. 45 § 1 KRiO wskazuje, że nie podlegają zwrotowi nakłady, które były przeznaczone na zaspokajanie potrzeb rodziny. Jest to zrozumiałe, ponieważ zarówno majątek wspólny, jak i osobisty powinien służyć przede wszystkim do utrzymania rodziny i zapewnienia jej godnych warunków bytowych. Takie wydatki mogą obejmować koszty codziennego utrzymania, wyżywienia, edukacji dzieci, opłat za mieszkanie, media i inne bieżące potrzeby.

Innym istotnym wyłączeniem są nakłady, które zostały poczynione w wyniku umowy małżonków. Jeśli małżonkowie uzgodnią, że pewne nakłady nie będą podlegać zwrotowi, to taka umowa będzie wiążąca, o ile nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W praktyce oznacza to, że małżonkowie mogą ustalić, iż np. remont domu, który stanowi majątek osobisty jednego z nich, nie będzie podlegał rozliczeniu, ponieważ uznali go za wspólny cel.

Zasady rozliczeń po ustaniu wspólności majątkowej

Rozliczenie nakładów ma miejsce w momencie ustania wspólności majątkowej, najczęściej w wyniku rozwodu, separacji lub podpisania umowy o rozdzielność majątkową. Małżonek, który poczynił nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego małżonka lub odwrotnie, ma prawo domagać się ich zwrotu. Warto jednak pamiętać, że zwrot nakładów nie jest automatyczny – małżonek musi wnieść odpowiednie roszczenie, a w przypadku sporu sądowego udowodnić wysokość nakładów.

Podsumowanie

Art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego reguluje kwestie rozliczeń między małżonkami dotyczących nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty oraz z majątku osobistego na majątek wspólny. Rozliczenia te mają kluczowe znaczenie przy ustaniu wspólności majątkowej, ponieważ pozwalają na sprawiedliwe podzielenie majątku oraz zwrot nakładów, które zostały poczynione w trakcie małżeństwa.

Warto, aby małżonkowie byli świadomi tych przepisów i odpowiednio dokumentowali wszelkie nakłady, co może ułatwić ewentualne rozliczenia w przyszłości.

Autorem wpisu jest adwokat Marek Jaroch, informację o jego kancelarii znajdziecie Państwo w zakładce adwokat Białystok.