Prawo pracy w Polsce szczegółowo reguluje uprawnienia pracowników związane z macierzyństwem i rodzicielstwem. Pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę mogą korzystać z szeregu przywilejów związanych z ciążą, porodem oraz wychowaniem dziecka. Prawa te mają na celu wspieranie rodziców w łączeniu obowiązków zawodowych z życiem rodzinnym oraz zapewnienie ochrony zdrowia matki i dziecka. Poniżej przedstawiono najważniejsze przepisy i zasady związane z uprawnieniami macierzyńskimi i rodzicielskimi na umowie o pracę.
Ochrona kobiety w ciąży
Kobieta będąca w ciąży jest szczególnie chroniona przez prawo pracy. Jednym z kluczowych przepisów jest zakaz wypowiadania umowy o pracę z pracownicą w ciąży. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę z ciężarną pracownicą, chyba że wystąpią szczególne okoliczności, takie jak np. likwidacja pracodawcy lub ogłoszenie upadłości. Wyjątek stanowią także sytuacje, w których pracownica sama zdecyduje się na rozwiązanie umowy o pracę.
Kobieta w ciąży nie może również być zatrudniana przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, które mogłyby zagrażać jej zdrowiu lub życiu dziecka. W przypadku, gdy pracownica wykonuje tego typu pracę, pracodawca ma obowiązek przenieść ją na inne stanowisko lub ograniczyć jej obowiązki w taki sposób, aby były one zgodne z jej stanem zdrowia.
Zwolnienia od pracy na badania lekarskie
Zgodnie z Kodeksem pracy, kobieta w ciąży ma prawo do zwolnień z pracy na czas przeprowadzania badań lekarskich związanych z ciążą, jeśli nie mogą one zostać wykonane poza godzinami pracy. Co istotne, pracownica zachowuje za ten czas prawo do wynagrodzenia. Dzięki temu kobieta nie musi obawiać się utraty zarobków, jeżeli konieczne są wizyty u lekarza w godzinach pracy.
Urlop macierzyński
Urlop macierzyński to jedno z najważniejszych uprawnień przysługujących kobietom w ciąży i po porodzie. Urlop ten przysługuje zarówno biologicznym matkom, jak i matkom adopcyjnym.
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, wymiar urlopu macierzyńskiego wynosi:
– 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
– 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
– 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci,
– 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci,
– 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.
Pracownica może wykorzystać do 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed porodem, co oznacza, że pozostała część urlopu zostanie jej udzielona po porodzie. Resztę urlopu należy wykorzystać po narodzinach dziecka.
Co ważne, po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, matka ma prawo zrezygnować z dalszej części urlopu i przekazać go ojcu dziecka, który w tym przypadku skorzysta z pozostałego urlopu jako tzw. urlopu ojcowskiego.
Urlop rodzicielski
Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, rodzice mają prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego. Wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi:
– 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka,
– 34 tygodnie w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.
Urlop rodzicielski może być wykorzystany bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego lub podzielony na maksymalnie cztery części. Co istotne, urlop rodzicielski może być dzielony pomiędzy oboje rodziców, dzięki czemu mogą oni w większym stopniu współdzielić obowiązki związane z opieką nad dzieckiem.
W trakcie urlopu rodzicielskiego, pracownikom przysługuje prawo do zasiłku rodzicielskiego, który wynosi 100% wynagrodzenia przez pierwsze 6 tygodni (lub 8 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka), a następnie 60% wynagrodzenia. Alternatywnie, rodzic może zdecydować się na pobieranie 80% wynagrodzenia przez cały okres trwania urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.
Urlop ojcowski
Oprócz urlopu rodzicielskiego, ojcom przysługuje również specjalny urlop ojcowski. Wymiar urlopu ojcowskiego wynosi 2 tygodnie i może być wykorzystany w całości lub podzielony na dwie części, z tym że nie mogą być one krótsze niż tydzień. Urlop ten jest płatny, a ojciec otrzymuje 100% wynagrodzenia za ten okres.
Co ważne, urlop ojcowski musi być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia, a w przypadku adopcji – do 12 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu.
Przerwy na karmienie
Kobiety, które wracają do pracy po urlopie macierzyńskim i karmią piersią, mają prawo do dodatkowych przerw na karmienie. W zależności od czasu pracy, pracownica ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w ciągu dnia pracy, a jeżeli karmi więcej niż jedno dziecko – do dwóch przerw po 45 minut. Jeśli pracownica pracuje krócej niż 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie.
Przerwy na karmienie są wliczane do czasu pracy, co oznacza, że pracownica zachowuje pełne wynagrodzenie za ten czas.
Elastyczne formy pracy
Pracodawca ma obowiązek umożliwić rodzicom skorzystanie z elastycznych form pracy, które pozwalają na łączenie obowiązków zawodowych z opieką nad dzieckiem. Pracownicy wychowujący dziecko mogą wnioskować o:
– pracę w systemie zdalnym,
– pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy,
– indywidualny rozkład czasu pracy,
– elastyczne godziny pracy.
Decyzja o przyznaniu elastycznych form pracy zależy od możliwości organizacyjnych pracodawcy, jednak wnioski o takie formy pracy powinny być rozpatrywane z uwzględnieniem potrzeb pracowników-rodziców.
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi, który zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę przez co najmniej 6 miesięcy. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy i może być wykorzystany przez jednego lub oboje rodziców, pod warunkiem, że przynajmniej jeden miesiąc urlopu musi zostać wykorzystany przez drugiego z rodziców.
Urlop wychowawczy jest bezpłatny, jednak pracownik ma w tym czasie zapewnioną ochronę stosunku pracy, co oznacza, że pracodawca nie może rozwiązać z nim umowy. Ponadto, w trakcie urlopu wychowawczego, pracownik może podjąć pracę na część etatu lub działalność zarobkową, o ile nie uniemożliwia to sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Podsumowując, uprawnienia macierzyńskie i rodzicielskie na umowie o pracę mają na celu wsparcie rodziców w łączeniu życia zawodowego z rodzinnym. Przepisy te oferują szeroką ochronę pracownic, umożliwiają elastyczne formy pracy i zapewniają rodzicom czas na opiekę nad dzieckiem, jednocześnie gwarantując stabilność zatrudnienia.
Autorem wpisu jest adwokat Marek Jaroch, informację o jego kancelarii znajdziecie Państwo w zakładce adwokat Białystok.