Zapis a polecenie w polskim prawie spadkowym – porównanie

W polskim prawie spadkowym instytucje zapisu i polecenia testamentowego są dwoma sposobami rozporządzenia majątkiem przez spadkodawcę w testamencie. Obie te instytucje mają na celu przekazanie pewnych korzyści lub nałożenie obowiązków na konkretne osoby po śmierci spadkodawcy, jednak różnią się od siebie zarówno w zakresie, jak i skutkach prawnych. Aby lepiej zrozumieć te instytucje, warto przyjrzeć się ich definicjom, cechom, oraz podobieństwom i różnicom między nimi.

Zapis testamentowy

Zapis testamentowy to instytucja, która pozwala spadkodawcy przekazać określoną korzyść majątkową na rzecz osoby trzeciej, która nie musi być spadkobiercą. Zapis może dotyczyć konkretnej rzeczy (np. samochodu, domu), prawa (np. użytkowania mieszkania) lub sumy pieniężnej. Kluczową cechą zapisu jest to, że nie obciąża on bezpośrednio całej masy spadkowej, ale tylko konkretnego spadkobiercy lub wszystkich spadkobierców proporcjonalnie do ich udziałów w spadku.

Zapis może przybrać formę zapisu zwykłego lub zapisu windykacyjnego:

1. Zapis zwykły – w tym przypadku zapisobierca (osoba, która ma otrzymać korzyść z zapisu) nie nabywa od razu prawa do przedmiotu zapisu w chwili śmierci spadkodawcy. Aby uzyskać zapis, musi zgłosić swoje roszczenie wobec spadkobiercy, który jest zobowiązany do jego realizacji. Dopiero po spełnieniu zapisu przez spadkobiercę, zapisobierca staje się właścicielem przedmiotu zapisu.

2. Zapis windykacyjny – ten rodzaj zapisu, wprowadzony do polskiego prawa w 2011 roku, umożliwia bezpośrednie przeniesienie własności przedmiotu zapisu na zapisobiercę w chwili śmierci spadkodawcy, bez konieczności składania dodatkowych roszczeń. Warunkiem ważności zapisu windykacyjnego jest jego umieszczenie w testamencie notarialnym.

Zapis może dotyczyć zarówno osoby spadkobiercy, jak i osoby trzeciej, która nie jest powołana do dziedziczenia, co daje spadkodawcy większą elastyczność w rozporządzaniu majątkiem. Osoba obciążona zapisem, zazwyczaj spadkobierca, musi spełnić obowiązek względem zapisobiercy, czyli wydać określoną rzecz lub świadczenie pieniężne. Jeśli jednak majątek spadkowy nie wystarcza na pokrycie zobowiązań zapisowych, zapis może zostać zredukowany lub nie być wykonany.

Polecenie testamentowe

Polecenie testamentowe to inna forma rozporządzenia testamentowego, która polega na nałożeniu na spadkobiercę, zapisobiercę lub nawet osobę trzecią obowiązku określonego działania lub zaniechania, niekoniecznie o charakterze majątkowym. W przeciwieństwie do zapisu, polecenie nie daje korzyści bezpośrednio osobie trzeciej. Może dotyczyć zarówno obowiązków związanych z majątkiem, jak i innych kwestii, jak np. zapewnienie opieki nad zwierzęciem spadkodawcy lub zorganizowanie pochówku zgodnie z jego wolą.

Polecenie nie ma charakteru stricte zobowiązania majątkowego, ale jego niewykonanie może prowadzić do odpowiedzialności prawnej, zwłaszcza jeśli inne osoby zainteresowane (np. spadkobiercy) zdecydują się dochodzić jego realizacji. Spadkobiercy mają prawo, ale nie obowiązek, egzekwować wykonanie polecenia. W praktyce polecenie może mieć duże znaczenie, zwłaszcza w przypadkach, gdy spadkodawca pragnie, aby jego wola była zrealizowana w określony sposób, nawet jeśli nie dotyczy to stricte kwestii majątkowych.

Podobieństwa między zapisem a poleceniem

Zarówno zapis, jak i polecenie testamentowe są instytucjami testamentowymi, które pozwalają spadkodawcy na określenie swojej woli po śmierci. Oba narzędzia mogą być stosowane obok siebie w jednym testamencie i pozwalają na bardziej szczegółowe rozporządzenie majątkiem oraz nałożenie obowiązków na spadkobierców lub inne osoby.

Kolejnym podobieństwem jest fakt, że zarówno zapis, jak i polecenie mogą być przedmiotem postępowania sądowego w przypadku niewykonania przez zobowiązanego. W obu przypadkach można także dochodzić swoich praw na drodze sądowej, choć sposób ich egzekucji różni się w zależności od charakteru rozporządzenia.

Różnice między zapisem a poleceniem

Najważniejszą różnicą między zapisem a poleceniem jest ich charakter prawny oraz skutki, jakie wywołują. Zapis ma bezpośredni związek z majątkiem spadkodawcy i polega na przekazaniu konkretnej korzyści majątkowej zapisobiercy. W przypadku zapisu windykacyjnego, korzyść majątkowa przechodzi na zapisobiercę automatycznie w momencie otwarcia spadku. Z kolei zapis zwykły wymaga działania ze strony spadkobiercy, który ma obowiązek spełnić roszczenie zapisobiercy.

Polecenie testamentowe z kolei nie musi dotyczyć majątku i nie przekazuje bezpośrednich korzyści majątkowych osobom trzecim. Może nakładać na spadkobierców lub inne osoby obowiązki, które mają charakter niemajątkowy, a jego wykonanie zależy od woli spadkobierców lub osób zainteresowanych.

Inną różnicą jest sposób egzekucji tych instytucji. Zapisobiorca ma prawo domagać się wydania przedmiotu zapisu, natomiast w przypadku polecenia, jego egzekucja zależy w dużej mierze od tego, czy osoby zainteresowane – spadkobiercy zdecydują się dochodzić jego realizacji.

Podsumowanie

Instytucje zapisu i polecenia testamentowego pełnią różne funkcje w polskim prawie spadkowym. Zapis testamentowy skupia się na przekazaniu konkretnych korzyści majątkowych, podczas gdy polecenie może dotyczyć różnorodnych działań, w tym niemajątkowych. Obie instytucje pozwalają spadkodawcy na szczegółowe rozporządzenie swoim majątkiem oraz wyrażenie woli, która może zostać spełniona przez spadkobierców lub osoby trzecie. Wybór między zapisem a poleceniem zależy od charakteru rozporządzeń, jakie chce wprowadzić spadkodawca, oraz od tego, w jaki sposób chce on uregulować kwestie związane z majątkiem i innymi obowiązkami po swojej śmierci.

Autorem wpisu jest adwokat Marek Jaroch, informację o jego kancelarii znajdziecie Państwo w zakładce adwokat Białystok.