Kiedy i jak można ich się domagać?
Alimenty są instytucją prawa rodzinnego, o której słyszał chyba każdy , nawet jeśli nie miał z nią nigdy osobistej styczności. Zgodnie z art. 128 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej k.r.o.) obowiązek alimentacyjny, czyli obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Wskazany w kodeksie obowiązek wynika zatem z samego faktu występowania pokrewieństwa i dotyczy w praktyce ponoszenia bieżących kosztów utrzymania uprawnionego do alimentów przez zobowiązanego do alimentów.
Najczęściej spotykaną sytuacją jest wykonywanie świadczeń alimentacyjnych przez rodzica na rzecz dziecka (art. 133 k.r.o.). Może również dojść do sytuacji, gdy rodzic nie wywiązuje się z ciążących na nim obowiązków i zobowiązani do uiszczania alimentów będą dziadkowie. Co raz częściej zdarza się również, że to dorosłe dziecko będzie zobowiązane do świadczeń na rzecz swoich rodziców albo rodzeństwo będzie zobowiązane do świadczeń alimentacyjnych na rzecz swoich braci lub sióstr. Często można spotkać się z alimentami między małżonkami orzeczonymi przez sąd w wyroku rozwodowym.
W niniejszym artykule skupię się wyłącznie na świadczeniach alimentacyjnych rodziców na rzecz dzieci. Zgodnie z art. 133 § 1 rodzice są zobowiązani do świadczeń względem dziecka, które nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać. W związku z tym w prawie rodzinnym nie ma żadnej górnej granicy wieku, w którym rodzic może przestać łożyć na dziecko. Zapisy kodeksu należy rozumieć dosłownie, czyli rodzic ma płacić alimenty póki dziecko nie jest w stanie pokryć swoich kosztów utrzymania.
Ewentualne uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego w stosunku do dziecka pełnoletniego jest możliwe jedynie w sytuacji gdy płacenie alimentów wiązałoby się z nadmiernym uszczerbkiem dla rodzica albo gdy dziecko nie dokłada starań w kierunku samodzielnego utrzymania. Pierwsza z tych sytuacji występuje, gdy rodzic, w skutek zapłaty alimentów nie mógłby zaspokoić swoich nawet najbardziej podstawowych potrzeb. Druga sytuacja występuje gdy pełnoletnie dziecko zakończyło swoją edukację i nie podejmuje żadnych kroków w celu samodzielnego utrzymania, w tym w szczególności nie pracuje czy też nie dokształca się w celu uzyskania zawodu lub kompetencji, które umożliwiłyby uzyskiwanie dochodu w przyszłości.
Zakres świadczeń alimentacyjnych, czyli to w jakim każde z rodziców ma przyczyniać się od ponoszenia kosztów utrzymania dziecka ustala się zestawiając ze sobą usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe i majątkowe obojga rodziców. W orzecznictwie przyjmuje się również, że dzieci mają prawo do życia na takiej samej stopie życiowej, co rodzice. Oznacza to, że jeśli rodzice żyją na wysokiej stopie życiowej, to ewentualna wysokość alimentów powinna to odzwierciedlać i być odpowiednio wyższa. Co istotne, przy ustalaniu alimentów bierze się pod uwagę tylko usprawiedliwione potrzeby dziecka, a nie wszystkie jego potrzeby. Nie ma zamkniętego katalogu usprawiedliwionych potrzeb i każdy przypadek należy oceniać indywidualnie. Każde z rodziców powinno w takim samym stopniu przyczyniać się do ponoszenia kosztów utrzymania dziecka. Jeśli opiekę nad dzieckiem sprawuje tylko jeden z rodziców, to jego obowiązek alimentacyjny w części lub w całości może polegać na wychowaniu dziecka, a drugi rodzic w takiej sytuacji będzie płacił alimenty w kwocie większej niż połowa kosztów utrzymania dziecka. Co istotne ustalając wysokość alimentów nie powinno się brać pod uwagę świadczeń z pomocy społecznej, świadczeń wychowawczych, w tym w szczególności świadczeń z programu Rodzina 500 +.
Ustalenie wysokości alimentów może nastąpić w drodze umowy. W sytuacji gdy rodzice nie są w stanie ustalić ich wysokości rodzic pod którego pieczą pozostaje dziecko może wnieść powództwo o zasądzenia alimentów na rzecz dziecka. Pozew składa się do Sądu Rejonowego w okręgu w którym ma miejsce zamieszkanie ma dziecko. Zasadą jest, że przed sądem dochodzi się alimentów od momentu wniesienia pozwu. Alimentów za okres sprzed wniesienia pozwu można dochodzić tylko w sytuacji gdy nie doszło do zaspokojenia potrzeb dziecka w tym okresie. W interesie dziecka jest zatem możliwie jak najwcześniejsze skierowanie sprawy do Sądu.
Do pozwu powinno się dołączyć dowody, z których będą wynikały faktyczne koszty utrzymania dziecka oraz możliwości zarobkowe pozwanego. Z przyczyn praktycznych najprostszą formą dowodzenia tej sytuacji będzie przedłożenie dokumentów, w tym w szczególności faktur, imiennych rachunków, zeznań podatkowych itp. Omawiana okoliczność może być dowodzona również w inny sposób, w tym między innymi przez przesłuchanie świadków wskazanych w pozwie.
Pamiętać trzeba także o tym, że same wniesienie pozwu nie spowoduje, iż drugi rodzic będzie zobowiązany płacić alimenty w żądanej wysokości. Żeby do tego doprowadzić konieczne jest sformułowanie w pozwie wniosku o zabezpieczenie, w którym żąda się zobowiązania pozwanego na czas trwania postępowania do co miesięcznego płacenia alimentów w określonej kwocie. Roszczenie o alimenty powinno być uprawdopodobnione, czyli wskazywać okoliczności, z których wynika konieczność zabezpieczenia takiej a nie innej kwoty alimentów, a także w miarę możliwości przedstawienia dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Sąd zabezpiecza alimenty w drodze postanowienia, które doręcza obu stronom. Na podstawie tego postanowienia można skutecznie egzekwować alimenty jeszcze w trakcie trwania procesu.
Alimenty zasądzane są na rzecz dziecka, a nie rodzica, który sprawuje nad nim opiekę, przy czym do momentu uzyskania pełnoletniości przez dziecko są one płatne do rąk tego rodzica. Postępowanie o alimenty kończy się wyrokiem. Wyrokowi, w którym zasądzono alimenty sąd z urzędu nadaje rygor natychmiastowej wykonalności i przesyła go powodowi. Oznacza to, że taki wyrok od razu nadaje się do egzekucji. W przypadku braku płatności którejkolwiek z rat alimentów można skierować wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji. W takiej sytuacji nie trzeba czekać na uprawomocnienie się wyroku.
O wysokości alimentów na rzecz małoletnich dzieci sąd rozstrzyga również w wyroku orzekającym rozwód lub separację. Do orzeczenia tej kwestii stosuje się wszystkie wskazane powyżej reguły.
Wysokość alimentów może ulec zmianie, w przypadku zmiany stosunków jakie były podstawą ich ustalenia. Do zmiany może dojść zarówno w drodze umowy jak i również złożenia pozwu o podwyższenie albo obniżenie alimentów. Przesłanką do podwyższenia alimentów może być zwiększenie się potrzeb dziecka, albo poprawa sytuacji majątkowej zobowiązanego. Analogicznie przyczyną uzasadniająca zmniejszenie alimentów może być zmniejszenie się potrzeb dziecka albo pogorszenie się sytuacji majątkowej zobowiązanego. Co ważne obowiązek alimentacyjny ustalony w drodze umowy lub orzeczenia sądowego trwa do momentu jego uchylenia, a nie osiągnięcia przez dziecko konkretnego wieku. Dlatego rodzic, który uważa że nie powinien już płacić alimentów może wnieść powództwo o stwierdzenie ustania obowiązku alimentacyjnego. Sądem właściwym w takiej sprawie jest sąd rejonowy właściwy miejscowo względem miejsca zamieszkania dziecka.
Jak widać pomimo swojej pozornej prostoty kwestia alimentów potrafi być skomplikowana. W artykule poruszyłem jedynie wąski, najczęściej spotykany rodzaj spraw związanych z alimentami.
Autor tekstu – adwokat Łukasz Zdrodowski z Wysokiego Mazowiecka