Drogi dochodzenia roszczeń z tytułu błędu medycznego. Błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medyczną w zakresie dla lekarza dostępnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r., IV CR 39/54)
Osoby poszkodowane w wyniku błędu medycznego mają kilka sposobów na dochodzenie roszczeń z nim związanych:
postępowanie karne;
postępowanie cywilne;
postępowanie przed Wojewódzką Komisją do spraw Orzekania o Zdarzeniach Medycznych.
Postępowanie karne należy zainicjować (o ile nie zostało wszczęte z urzędu przez organy ścigania) poprzez złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do właściwej prokuratury lub jednostki policji. Postępowania karne w tym zakresie toczy się zazwyczaj w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa a art. 160 § 3 Kodeksu karnego (tj. narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu), art. 156 kk (tj. spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu), art. 157 kk (naruszenie czynności narządu ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia), a jeżeli skutkiem błędu medycznego jest śmierć poszkodowanego, także na podstawie art. 155 kk, tj. nieumyślne spowodowanie śmierci.
W postępowaniu karnym, pokrzywdzony (którym w przypadku śmierci w wyniku błędu medycznego może być także najbliższa rodzina zmarłego) może domagać się stosownego zadośćuczynienia w związku z krzywdą doznaną na skutek zdarzenia. W praktyce jednak sądy karne zasądzają stosunkowo niskie świadczenia będące jedynie częściowym naprawieniem szkody, co niejednokrotnie powoduje konieczność wystąpienia na drogę postępowania cywilnego z powództwem o odpowiednią kwotę zadośćuczynienia.
Należy pamiętać także, iż inne są przesłanki odpowiedzialności cywilnej z tytułu błędu medycznego, aniżeli odpowiedzialności karnej za błąd w sztuce medycznej. Umorzenie postępowania karnego w sprawie błędu medycznego lub uniewinnienie lekarza/pielęgniarki nie oznacza zamknięcia drogi do dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej. Należy jednak mieć na uwadze fakt, iż roszczenia cywilne z tytułu błędu medycznego przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o błędzie. Z uwagi na to, iż postępowania karne toczą się często latami, nie jest wykluczone, że w przypadku niekorzystnego dla poszkodowanego rozstrzygnięcia sądu karnego, roszczenia cywilne ulegną przedawnieniu (jedynie roszczenia pochodzące z przestępstwa ulegają przedawnieniu z upływem lat dwudziestu).
Należy podkreślić, że postępowanie karne jest postępowaniem „najtańszym” dla pokrzywdzonego, albowiem czynności, z reguły podejmowane są z urzędu, a ukaranie sprawcy czynu leży w interesie publicznym, przez co nie wymaga się wpłacania przez pokrzywdzonego jakichkolwiek kosztów na poczet wydatków w sprawie.
Postępowanie cywilne w odniesieniu do błędów medycznych opiera się na odpowiedzialności z art. 444 kc w zw. z art. 445 § 1 kc lub w przypadku śmierci na skutek błędu medycznego art 446 kc.
Przepisy te stanowią o możliwości przyznania odpowiedniej kwoty tytułem zadośćuczynienia, a także odszkodowania (np. zwrot kosztów leczenia, renta). Nie istnieje jakikolwiek „taryfikator” kwot zadośćuczynienia, a kwota odpowiednia należy do uznania sądu i winna obejmować ujemne uczucia przeżywane w związku z cierpieniami fizycznymi lub następstwami uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, które bezpośrednio związane są ze stanem zdrowia oraz dalszymi następstwami w postaci chociażby odczuwalnego dyskomfortu w wygodzie, mobilności, zeszpecenia, niemożliwości wykonywania określonych aktywności życiowych, poczuciu nieprzydatności społecznej, czy nawet wykluczenia (Zeszyty Naukowe KUL 60 (2018), nr 2 (242) A. Klimkiewicz Krzywda i jej zadośćuczynienie w prawie cywilnym .Analiza pojęć w świetle orzecznictwa sądów polskich). W przypadku śmierci osoby najbliższej na skutek błędu lekarskiego, kwota zadośćuczynienia winna uwzględniać relacje i więzi jakie istniały między uprawnionym do zadośćuczynienia a zmarłym, a także sposób przeżywania żałoby przez najbliższych zmarłego. Termin przedawnienia roszczeń o zadośćuczynienie z tytułu błędu medycznego wynosi 3 lata i biegnie od daty, w której poszkodowany dowiedział się o błędzie (a w przypadku przestępstw okres ten wynosi 20 lat).
Wskazać należy także, iż postępowanie cywilne z reguły jest drogim postępowaniem (zainicjowanie postępowania wymaga wyłożenia opłaty od pozwu, która przy większych kwotach dochodzonych roszczeń wynosi 5% od wartości przedmiotu sprawy, następnie zaliczek na poczet kosztów postępowania takich jak np. pozyskiwanie dokumentacji medycznej, czy opinie biegłych sądowych), jednakże osoby ubogie mają możliwość wnioskowania o zwolnienie z kosztów sądowych, przez co opłaty sądowe nie zamykają drogi do dochodzenia roszczeń. Wspomnieć należy także iż w przypadku wygrania sprawy, wszelkie koszty dochodzenia roszczeń są zwracane przez stronę przegrywającą spór sądowy.
Od 2011 r. istnieją Wojewódzkie Komisje do spraw Orzekania o Zdarzeniach Medycznych. Są to organy, które umożliwiają dochodzenie roszczeń za zdarzenia medyczne. Komisje orzekają o wystąpieniu zdarzenia medycznego, co umożliwia uzyskanie odszkodowania lub zadośćuczynienia w czasie dużo krótszym niż w przypadku sprawy sądowej. W praktyce jednak postępowanie przed Wojewódzką Komisją kończy się stwierdzeniem zdarzenia medycznego, a placówka medyczna musi zaproponować ugodę z poszkodowanym. Propozycje te są bardzo niskie (np. 500, czy 1000 zł) i są nie do przyjęcia dla poszkodowanych. Warto pamiętać, że jeśli kwota zadośćuczynienia i odszkodowania zostanie zaakceptowana, droga sądowa w formie pozwu przeciwko szpitalowi do sądu cywilnego zostaje zamknięta. W przypadku, gdy Wnioskodawca propozycji nie zaakceptuje lub pojawią się nowe objawy, okoliczności związane ze zdarzeniem już rozpatrzonym przez komisję, może on dochodzić swoich praw na drodze postępowania cywilnego.
W istocie, notoryczne proponowanie przez placówki medyczne nieadekwatnych do doznanej szkody kwot, powoduje konieczność wystąpienia z roszczeniami na drogę postępowania cywilnego. Orzeczenie Komisji może być jednak pomocne przy dochodzeniu roszczeń na drodze cywilnej. Pamiętać należy jednak, że wniosek do Wojewódzkiej Komisji może złożyć poszkodowany lub jego spadkobiercy, a roszczenia ograniczone są kwotowo – do 100.000 zł w przypadku zakażenia, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta lub 300.000 zł w przypadku śmierci pacjenta. Opłata od wniosku wynosi 200 zł. Należy mieć na uwadze to, że wniosek należy złożyć w terminie 1 roku od dnia, w którym powzięto wiedzę o zakażeniu, uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia albo nastąpiła śmierć pacjenta. Termin ten nie może być dłuższy niż 3 lata od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie.
Ważne jest, że złożenie wniosku do Komisji przerywa bieg terminu przedawnienia roszczeń objętych wnioskiem, o ile ustalone zostanie zdarzenie medyczne.
Mecenas Michał Brodecki prowadzi swoją kancelarię adwokacką w Białymstoku.