Etap postępowania sądowego rozpoczyna się od wniesienia przez oskarżyciela publicznego lub oskarżyciela prywatnego, względnie oskarżyciela subsydiarnego aktu oskarżenia. W dokumencie tym wyszczególniony zostaje przede wszystkim czyn zarzucony oskarżonemu, dodatkowo lista świadków oraz dowodów, które zostały zgromadzone w sprawie. Sąd pierwszej instancji, po otrzymaniu aktu oskarżenia, bada czy spełnione zostały wszelkie warunki formalne, w dalszym zakresie przesyłając akt oskarżenia do oskarżonego.
W zarządzeniu o przesłaniu aktu oskarżenia oskarżony zostaje poinformowany, że może w ciągu 7 dni od dnia otrzymania korespondencji złożyć do sądu wnioski dowodowe.
W doktrynie przyjęto, że termin ten ma charakter instrukcyjny, wobec czego po jego upływie możliwe jest również dalsze składanie wniosków dowodowych.
Postępowanie dowodowe w rzeczywistości jest najważniejszym elementem postępowania sądowego, albowiem to na podstawie dowodów sąd nabiera przekonania co do prawdziwości lub nieprawdziwości ustalonych lub przytaczanych okoliczności w sprawie.
W powyższym zakresie warto również zwrócić uwagę na treść artykułu 170 kodeksu postępowania karnego, którym wskazano podstawy do oddalenia wniosków dowodowych stron postępowania karnego.
Mowa tu między innymi o dowodach, które są niemożliwe do przeprowadzenia, zmierzających do przedłużenia postępowania czy sytuacji, gdy okoliczności, na które dowody są powoływane nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Oczywiście sąd nie może oddalić wniosku dowodowego tylko i wyłącznie na tej podstawie, że jakaś okoliczność została już udowodniona.
W sytuacji, gdy dochodzi do oddalenia wniosku dowodowego, na etapie postępowania przed sądem pierwszej instancji nie istnieje procedura, która dawałaby możliwość zakwestionowania takiego rozstrzygnięcia sądu. Strona oczywiście może powoływać na nowo wniosek dowodowy, ważne jednak, aby wskazano okoliczności inne niż pierwotnie, na które ten dowód miałby być przeprowadzony. W innym przypadku składanie tego samego wniosku w żadnym stopniu nie zmieni sytuacji procesowej strony postępowania. Co ważne jednak, na etapie składania odwołania od wyroku sądu pierwszej instancji, możliwe jest podważenie decyzji sądu w zakresie oddalenia wniosków dowodowych. Przy należycie sformułowanym zarzucie apelacyjnym oraz wnioskach w apelacji, sąd drugiej instancji rozstrzygnie czy istnieje zasadność przeprowadzenia takiego dowodu, czy jest możliwość, aby sąd odwoławczy samodzielnie przeprowadził ten dowód albo czy istnieje konieczność uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego na nowo w całości.
Brak aktywności oskarżonego na etapie postępowania przygotowawczego nie wyłącza możliwości zgłaszania własnych wniosków dowodowych dopiero na etapie postępowania sądowego. Może być to jedna z taktyk procesowych przyjętych przez oskarżonego lub jego obrońcę, gdzie najpierw oczekuje się na pełne zebranie materiału przez oskarżyciela, a dopiero w dalszej kolejności weryfikuje się poszczególne elementy tego materiału, przedstawiając własne środki dowodowe.
Kodeks postępowania karnego zawiera szczegółowe warunki związane z przeprowadzeniem określonego dowodu, w tym chociażby sytuacje, które wymagają powołania biegłych w sprawie, jakie osoby nie mogą być świadkami w sprawie czy określa przebieg środka dowodowego w postaci konfrontacji.
Postępowanie dowodowe nie ogranicza się tylko do przesłuchania świadków, czy przeprowadzenia dowodu z dokumentów, albowiem możemy mieć do czynienia z oględzinami na miejscu zdarzenia, wspomnianą konfrontacją świadków, czy oględzinami nagrania zawierającego przebieg przestępstwa. Sąd może również przeprowadzić eksperyment procesowy, w trakcie którego odtwarza się okoliczności popełnienia przestępstwa, aby zweryfikować chociażby prawdziwość wersji zdarzeń oskarżonego.
Sąd powinien dążyć, aby całość postępowania dowodowego została przeprowadzona w miarę możliwości na jednym terminie. Dzięki temu istnieje możliwość skumulowania tego materiału dowodowego, weryfikacji okoliczności sprawy na bieżąco, w tym (w zależności od strony procesowej) uniknięcie działań, które miałyby zaburzyć proces dochodzenia do prawdy w sprawie.
Kończąc postępowanie przed sądem pierwszej instancji sąd wydaje wyrok. Sama sentencja wyroku nie zawiera informacji co do kwestii dowodów podniesionych w toku postępowania, jednakże na wniosek strony sąd może na piśmie sporządzić uzasadnienie takiego wyroku. W uzasadnieniu tym, sąd zobligowany jest do wskazania dowodów, którym dał wiarę w toku postępowania, jak i dowodów, którym wiarygodności odmówił. W obu tych przypadkach sąd zobligowany jest wyjaśnić motywy swojej decyzji. Tak przedstawione stanowisko sądu daje podstawy do formułowania zarzutów w apelacji, które dotyczą zarówno kwestii oceny danego dowodu, w tym przekroczenia granic swobodnej oceny, ale również błędów związanych z poczynionymi ustaleniami faktycznymi w sprawie.
Autorem wpisu jest Marek Jaroch – adwokat z Białegostoku.
