Władza rodzicielska dotyczy praw i obowiązków, które przysługują rodzicom w związku z opieką, wychowaniem oraz decydowaniem o sprawach związanych z dzieckiem.
W przypadku niezaistnienia podstaw do powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, wówczas sąd dokonuje wyboru tego z rodziców, który ma sprawować władzę rodzicielską nad małoletnim dzieckiem, ustalając jednocześnie zakres obowiązków i praw drugiego rodzica.
Ustawa nie precyzuje definicji władzy rodzicielskiej, niemniej przez władzę taką rozumiemy najogólniej zespół obowiązków oraz praw przysługujących rodzicom względem małoletniego dziecka. Ich celem jest zapewnienie dziecku należytej pieczy oraz ochrona jego interesów. Pełnić winna przede wszystkim funkcję ochronną wobec dziecka.
Należy podkreślić, że nadrzędną wartością w prawie rodzinnym jest dobro dziecka, które musi być uwzględniane we wszelkich rozstrzygnięciach dotyczących małoletnich. Pojęcie to zawsze podlega badaniu w indywidualnych okolicznościach każdej sprawy. Jeśli więc sąd dojdzie do przekonania, iż wykonywanie władzy rodzicielskiej może napotykać różnego rodzaju trudności, może orzec na wniosek bądź z urzędu o ograniczeniu jednemu z rodziców, bądź obojgu, przysługującej im władzy rodzicielskiej.
Należy pamiętać, że dobro dziecka obejmuje zarówno zaspokajanie potrzeb życiowych jak również emocjonalno-psychicznych dziecka na odpowiednim poziomie, a rodzice są ustawowo i moralnie zobowiązani do troski o fizyczny i duchowy rozwój dziecka. Rodzice powinni również czynić osobiste starania o przygotowanie małoletniego do pracy dla dobra społeczeństwa stosownie do jego uzdolnień i umiejętności.
Władza rodzicielska to sprawowanie pieczy nad dzieckiem oraz nad jego majątkiem, jeżeli takowy posiada, a także jest to obowiązek wychowania dziecka. W pedagogice natomiast „opieką” nazywa się każdą formę aktywności, która jest ukierunkowana na troskę, ochronę przed zagrożeniem, dążenie do zaspokojenia potrzeb dziecka.
Przy wyborze przez sąd tego z rodziców, któremu powierza się w pełnym zakresie wykonywanie władzy rodzicielskiej należy kierować się kwalifikacjami rodziców, rozumianymi jako ich zdolności wychowawcze. Ocenia się w szczególności okoliczność, który z rodziców zapewnia lepszą gwarancję wychowania małoletniego we właściwy sposób, tj. na człowieka prawego, przestrzegającego powszechnych i społecznych zasad. Istotny może być także dotychczasowy stosunek rodziców względem siebie, oraz względem dziecka. Sąd może również zbadać, czy jeden z rodziców nie usiłuje dziecku wpajać uczucia niechęci bądź nienawiści względem drugiego rodzica, jego otoczenia, bądź najbliższej rodziny.
Niewłaściwie sprawowana władza rodzicielska występuje więc wówczas, gdy postępowanie rodzica może wywierać destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka. W orzecznictwie sądowym wskazuje się również na fakt, że ograniczenie władzy rodzicielskiej następuje w takiej sytuacji, gdy może dojść do zagrożenia dobra dziecka, przy czym nie jest istotne, czy zachowanie się rodziców jest zawinione, czy nie.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej powoduje taki skutek, iż rodzic może realizować uprawnienia i obowiązki wynikające z niej wyłącznie w takim zakresie, jaki zostanie ustalony przez sąd. Orzeczenie, które ogranicza władzę rodzicielską na podstawie art. 107 k.r.o. może obejmować decyzje takie jak np. współdecydowanie o zmianie miejsca pobytu dziecka, kwestie związane z leczeniem, edukacją szkolną, przedszkolną, pozaszkolną, wspólne ustalanie kwestii wyjazdów za granicę, czy posiadania przez dziecko paszportu. W zakresie sprawowania zarządu nad majątkiem dziecka, to władza rodzicielska przysługuje wówczas wyłącznie temu rodzicowi, któremu została powierzona.
Warto rozważyć ograniczenie władzy rodzicielskiej w przypadkach, gdy rodzic zaniedbuje dziecko, nie zapewnia mu odpowiedniej opieki, nie troszczy się o jego rozwój, nie interesuje się dzieckiem, wykazuje się nieodpowiedzialnym zachowaniem, istnieją trudności nie do pogodzenia w porozumiewaniu się pomiędzy rodzicami i w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących małoletniego. Samo jednak ograniczenie władzy rodzicielskiej nie pozbawia rodzica ani obowiązku alimentacyjnego polegającego na partycypowaniu w kosztach utrzymania dziecka, ani też nie pozbawia rodzica możliwości kontaktowania się z dzieckiem. Te kwestie rozważane są przy zgłoszeniu odpowiednio wniosku o ustalenie wysokości alimentów oraz ustalenie kontaktów z dzieckiem.
Odpowiedzi udziela adwokat Aleksander Gubański z Olsztyna.